الف- طمع عامل ذلت و خواری

اگر کسی به آنچه خدا برای او مقدر کرده راضی نباشد، چشم طمع به مال، یا مقام دیگران خواهد دوخت و برای جلب توجه و بهره‌مندی از وی ناگزیر است در برابرش خضوع کرده و زبان به اظهار فقر و درماندگی خود تعریف بی‌جا و تملق و چاپلوسی از او بگشاید تا دل او را به دست آورد و از او بهره‌مند گردد. در این حالت، انسانیت انسان و شخصیت او پایمال می‌گردد و موجب ذلت و خواری او خواهد شد.

حضرت علی علیه‌السلام می‌فرمایند: الطَّامِعُ‏ فِی وِثَاقِ‏ الذُّل‏ (طمع‌کار همواره زبون و خوار است) [1]

ب- طمع عامل آلودگی به گناه

پیامبر اکرم صلی‌الله علیه وآله می‌فرمایند: طمع را از خود دور سازید، زیرا طمع کلید تمام گناهان و سرچشمه‌ی زشتی‌هاست و تمام نیکیها را از بین می‌برد[2]

ج- طمع عامل فقر و احتیاج

از آنجا که طمع‌کار به آنچه خود دارد قانع نبوده و آن را برای تامین نیازمندی‌هایش کافی نمی‌داند، باچشم دوختن به مال و دارایی دیگران همیشه خود را محتاج و نیازمند به آن‌ها نشان می‌دهد و در نظر مردم نیز درمانده و نیازمند جلوه میکند.

پیامبر اکرم صلی‌الله علیه وآله می‌فرمایند: َ إِیَّاكَ‏ وَ الطَّمَعَ‏ فَإِنَّهُ الْفَقْرُ الْحَاضِر خود را از طمع دور گردان، چراکه طمع فقر و درماندگی بالفعل است[3]

[1] . نهج‌البلاغه کلمات قصار 226

[2]

[3] . مستدرک الوسائل ج 7 ص 229

قناعت آثار مادی و معنوی فراوانی دارد که به برخی از آن‌ها اشاره میکنیم:

الف - قناعت باعث عزت و سربلندی

فردی که دارای مناعت طبع و عزت نفس است، در نزد همگام عزیز و سربلند است ولی کسی که به مال دیگران چشم داشته باشد، خود را اسیر و ذلیل ساخته و مردم با چشم حقارت به او می‌نگرند.

امام علی علیه‌السلام می‌فرماید ((آدمی را قناعت برای دولت مندی وخوش خلقی برای فراوانی نعمت‌ها کافی است)) [1]

از امام علی علیه‌السلام پرسیدند ترجمه‌ی آیه ی فَلَنُحْیِیَنَّهُ‏ حَیاةً طَیِّبَة چیست؟ فرمود قناعت است [2]

ب - قناعت مالی است تمام نشدنی و بی‌نیازی واقعی است

رسول خدا صلی‌الله علیه و آله مفرمایند: الْقَنَاعَةُ كَنْزٌ لَا یَفْنَى‏(قناعت گنجی است که تمام نمیشود)[3]

و همچنین می‌فرمایند: َ الْقَنَاعَةُ مَالٌ‏ لَا یَنْفَد (قناعت مالی است که تمام نمیشود) [4]

ج- قناعت باعث آسایش خاطر و آرامش روان

حضرت علی علیه‌السلام می‌فرمایند: ((کسی که به اندازه‌ی کفایت از دنیا بهره‌مند باشد، به آسایش دست یابد و آسوده خاطر گردد، درحالی‌که دنیا پرسیت کلید دشواری و مرکب رنج و گرفتاری است))[5]

امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند: رسول خدا صلی‌الله علیه وآله در مقام دعا عرضه داشت: اللَّهُمَ‏ ارْزُقْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ مَنْ أَحَبَّهُمُ الْعَفَافَ‏ وَ الْكَفَافَ‏ وَ ارْزُقْ مَنْ أَبْغَضَ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ الْمَالَ وَ الْوَلَد 

خداوندا! به محمّد و آل محمّد و دوستداران محمّد و آل محمّد، عفاف و كفاف روزى كن و به دشمنان محمّد و آل محمّد، مال و فرزند فراوان بده [6]

-----------------------------

[1] . کلمات قصار 229

[2] . نهج‌البلاغه کلمات قصار 229

[3] . مشکاه الانوار ص 132

[4] . میزان الحکمه ج 8 ص 280

[5] نهج‌البلاغه کلمات قصار 371

[6] کافی جلد 2 ص 140

پیامبر اکرم صلی‌الله علیه وآله می‌فرمایند: الْحَیَاءُ مِنَ‏ الْإِیمَان‏ ((حیا از ایمان است)) [1]

علمای علم اخلاق حیا را انقباض نفس میدانند که در مقابل زشتی‌ها خود را عقب می‌کشد. سرچشمه‌ی حیا مثل بسیاری از عکس‌العمل‌های انسان همان معرفت و شناخت است. انسان وقتی عمل زشتی را می‌شناسد خودش را در مقابل آن حفظ میکند.

حیا یک عامل مهم بازدارنده است و باعث می‌شود که انسان به بسیاری از گناهان آلوده نشود به عنوان مثال، حیا مانع می‌شود از اینکه دروغ بگوید، غیبت کند یا ریا نماید و خودش را در مقابل چنین اعمالی حفظ میکند. حیا یک حالت دفاعی است مثل سیستم دفاعی بدن که وقتی میکروبی وارد بدن می‌شود این سیستم آن را نابود میکند. وقتی حیای انسان از بین رود، دیگر میان او و گناهش مانعی وجود نخواهد داشت.

امام علی علیه‌السلام می‌فرمایند: مَنْ كَثُرَ كَلَامُهُ كَثُرَ خَطَؤُهُ وَ مَنْ كَثُرَ خَطَؤُهُ قَلَّ حَیَاؤُهُ وَ مَنْ قَلَّ حَیَاؤُهُ قَلَّ وَرَعُهُ وَ مَنْ قَلَّ وَرَعُهُ مَاتَ‏ قَلْبُهُ‏ وَ مَنْ مَاتَ‏ قَلْبُهُ‏ دَخَلَ النَّار کسی که خطایش زیاد شود حیایش کم می‌شود و کسی که حیایش کم شد زهدش و کسی که زهد وپرهیز از گناهش کم شد قلبش میمیرد و کسی که قلبش بمیرد اهل جهنم است[2]

پس بی‌حیای انسان را به جهنم میکشاند.

چه کنیم که حیا زیاد شود واین سپر همیشه باشد؟

دو راه وجود دارد:

کسب معرفت بیشتر: یعنی در مورد عواقب گناه بیشتر فکر کنیم و درباره‌ی خدا معرفتمان بیشتر شود و باور کنیم که عالم محضر خداست.

وقتی گناهی از ما سر زد، فورا توبه کرده و این دیوار شکسته را تعمیر کنیم

-------------------------------

[1] . تحف العقول حکمت 161

[2] نهج‌البلاغه کلمات قصار 349

اللَّهُمَّ لَا تُنْسِنِی‏ ذِكْرَهُمَا فِی أَدْبَارِ صَلَوَاتِی، وَ فِی إِنًى مِنْ آنَاءِ لَیْلِی‏، وَ فِی كُلِّ سَاعَةٍ مِنْ سَاعَاتِ نَهَارِی.

بار خدایا! هیچ گاه در پس نمازهایم و در هیچ یک از لحظه ها و ساعت‌های شب و روزم، یاد خیرشان را از ذهن و دلم مبر[1]

حضرت امام سجاد علیه‌السلام از خداوند می‌خواهد که مبادا دعا برای پدر و مادر را پس از هر نماز فراموش کند گویی دعا برای آنان و ذکر و یادشان به قدری مهم است که از تعقیبات نماز محسوب می‌شود، در کلام حضرت دعا برای پدر و مادر اختصاص به بعد از نماز ندارد، بلکه حضرت در هر ساعتی از شب روز به یاد آنان بودن را از خداوند می‌خواهد که این نشان از اهمیت بسیار زیاد توجه به پدر و مادر و هم‌چنین طلب خیر دائمی برای آنان می‌باشد

[1] . صحیفه سجادیه دعای 24